تاریخچه بیماری پرعارضه دیابت

انتخاب :دکتر رحمت سخنی Dr.Rahmat Sokhani

بسیاری فکر می کنند که دیابت یک بیماری قرن بیستمی است. اما در دوران باستان هم این بیماری شناخته شده بوده است. برخی پزشکان روزگار بستان نشانه‌های آن را به‌خوبی توصیف کرده و راه‌هایی برای درمان آن پیشنهاد کرده بودند. در پاپیروسی از 1552 سال پیش از میلاد، پزشکی مصری از بیماری رازآلودی نوشته است که با ادرار فراوان همراه است.

اریتیوس پزشک یونانی که در سال های 90 تا 30 قبل از میلاد مسیح می زیسته است، در کنار پرادراری، نشانه‌های دیگر این بیماری مثل تشنگی همیشگی و کاهش وزن، را ذکر کرده است. نام دیابت را نیز همین پزشک یونانی برای این بیماری انتخاب کرده که در زبان یونانی به معنای «گذر کردن» یا «جریان پیدا کردن» است. او دیابت را پیامد آب‌شدن گوشت دست و پا و وارد شدن آن به ادرار می‌دانست.
جالینوس، پزشک سرشناس ارتش روم که در سال های 129 تا 200 بعد از میلاد می زیسته، بر این باور بود که این بیماری در اثر اختلال کار کلیه‌ها پدید می‌آید. گفتنی است که نزدیک 18 قرن، همه‌ پزشکان چنین نظری را درست می‌دانستند.
شیرین بودن ادرار بیماران دیابتی نیز از گذشته‌های دور روشن بود و در نوشته‌های پزشکی هندی‌ و قانون ابن‌سینا به آن اشاره شده است. درستی این نظر را متیو دابسون در سال 1775 با بخار کردن ادرار بیماران دیابتی و به دست آوردن دانه های متبلور قند، بیش از پیش روشن کرد. پس از این کار دابسون بخش دوم نام بیماری دیابت شیرین که در لاتین «ملیتوس» است، به آن اضافه شد. در واقع در آن دوران پزشکان 2 نوع بیماری که با پرادراری همراه است، تعریف می کردند و هر دوی آنها را دیابت نام گذاری کرده بودند. فقط یکی از آنها را شیرین و دیگری را غیر شیرین می دانستند. البته در آن زمان هنوز گمان می کردند که علت هر دوی این دیابت ها اختلال کار کلیه هاست. این نظریه آنقدر قدرت داشت که بسیاری از پزشکان در آن زمان، پیشنهاد می کردند که به این بیماران باید قند خوراند تا کمبود قند آن‌ها جبران شود.
با این وجود، آسیب‌شناسی دقیق دیابت تا قرن نوزدهم میلادی به درستی روشن نشده بود. شاید یکی از گام های اساسی در مسیر کشف دانسته های امروزی در مورد دیابت را پل لانگرهانس در سال 1869 با کشف جزایر لانگرهانس در لوزالمعده برداشت.
در سال 1875، کلود برنارد کسی که «گلیکوژن» را به عنوان فرآورده‌ سوخت و ساز گلوکز در کبد معرفی کرد، اساس بیماری دیابت را کشف کرده و ثابت کرد که اختلال در سوخت و ساز گلوکز باعث دیابت می‌شود. اما هنوز تا کشف کامل علت و آسیب شناسی دیابت راه درازی باقی مانده بود. تا اینکه، در سال 1889، اسکار مینورسکی و جوزف ون مرینگ، نشان دادند که اگر لوزالمعده‌ سگی را از بدنش بیرون آورند، علایم بیماری دیابت در سگ ایجاد می‌شود و سگ بدون لوزالمعده بعد از مدتی می‌میرد.
تقریبا از ابتدای قرن بیستم، نظریه بنیادین علت دیابت مطرح شد و آن این بود که بیماران دیابتی دچار کمبود ماده‌ای هستند که لوزالمعده‌ سالم آن را می سازد. گیورگ زولزر، دانشمند آلمانی، در سال 1908 برای نخستین‌بار نشان داد که با تزریق عصاره لوزالمعده می‌توان وارد شدن گلوکز را به ادرار کاهش داد. سپس در سال 1920 فردریک بنتینگ و چارلز بست آزمایش‌های خود را برای پیدا کردن ماده‌ای در عصاره لوزالمعده که قند ادرار سگ دیابتی را کاهش می‌دهد، آغاز کردند. آن‌ها سرانجام توانستند در سال 1921، پروتئینی به نام انسولین را از لوزالمعده به دست آورند که با تزریق آن به کودکی 14 ساله در تورنتوی کانادا، علایم دیابت کودک بهبود یافته و قند داخل ادرار وی از بین رفت. این کشف بزرگ که علت دیابت و راه درمان آن را مشخص کرده بود جایزه نوبل سال 1923 را برای بنتینگ و همکارانش به ارمغان آورد.
از همان سال های 1920 که نقطه عطفی در تاریخ علم پزشکی خصوصا بیماری دیابت محسوب می شود، مسئله تهیه انسولین برای بیماران دیابتی دغدغه ذهنی بسیاری از دانشمندان شد. دانشمندان در آن زمان می دانستند که انسولین نوعی پروتئین ساده است که در بدن انسان و تمام پستانداران ترشح می شود. اما ساختار مولکولی انسولین انسان با سایر حیوانات تفاوت دارد. لذا پیدا کردن شبیه ترین مولکول انسولین حیوانی به مولکول انسولین انسانی هدف بعدی دانشمندان شد. در این مسیر 2 حیوان چهره های شاخصی یافتند و انسولین مترشحه لوزالمعده آنها نجات بخش جان میلیون ها نفر شد. انسولین گار انسولینی بود که تنها در 3 اسیدآمینه با انسولین انسان تفاروت داشت و انسولین خوک تنها در یک اسیدآمینه. انسولین های گاوی و خوکی خیلی موثر بودند ولی همان تفاوت های کوچک آنها باعث می شد تا برخی از بیماران دیابتی نسبت به مولکول انسولین حیوانی که وارد بدنشان می شد حساسیت نشان دهند. این مشکل وجود داشت تا این که در سال های دهه 1980 میلادی، تکنولوژی جدیدی این مشکل بیماران دیابتی را حل کرد. این تکنولوژی ساخت انسولین به روش نوترکیب بود که با کمک آن مولکولی دقیقا مشابه انسولین انسانی تولید شد. این روزها بیشتر بیماران دیابتی وابسته به انسولین از این نوع انسولین استفاده می کنند و راه کشف درمان های نوین برای دیابت ادامه داد.